میراث‌آریا: هر سال، با آغاز محرم، ایران به صحنه‌ای باشکوه از تجلی فرهنگ شیعی تبدیل می‌شود. آیین‌ها، نمادها، صداها، حرکت‌ها و باورها، در هم تنیده و در قالبی منسجم، پیام تمدنی عاشورا را بازتاب می‌دهند. در همین حال، کشورهایی چون عراق، لبنان، پاکستان، هند، آذربایجان، ترکیه و حتی جوامع شیعی در اروپا و آمریکای شمالی نیز، در آیین‌هایی مشابه، با ایران هم‌نوا می‌شوند. این هم‌صدایی فرهنگی، نوعی «دیپلماسی بی‌واسطه» را شکل داده که در سال‌های اخیر، به یکی از مهم‌ترین ابزارهای قدرت نرم ایران بدل شده است.

محرم، آیینه‌ای است که در آن می‌توان فرهنگ، هنر، تاریخ، ادبیات، آیین و جهان‌بینی ایرانی را مشاهده کرد. این آیینه، امروز نه‌تنها برای مردم داخل کشور، که برای ملت‌های دیگر نیز الهام‌بخش شده است؛ ملت‌هایی که با زبان‌ها، رسوم و زمینه‌های اجتماعی متفاوت، اما با یک پیام مشترک به نام «حسین» گرد هم می‌آیند.

عاشورا؛ پیوند فرهنگی فراتر از مرزها

از پیاده‌روی میلیونی اربعین در عراق تا آیین‌های عزاداری در کراچی و کشمیر، از اجرای تعزیه در سارایوو و برلین تا مراسم نخل‌گردانی در یزد و طبس، پیوندهای فرهنگی ناشی از عاشورا، به شبکه‌ای گسترده از ارتباطات انسانی و تاریخی در جهان اسلام تبدیل شده است. در این میان، نقش ایران به‌عنوان مرکز تولید، انتقال و بازتولید این آیین‌ها برجسته است. ساختار شکل‌گرفته در ایران برای عزاداری، از زبان هنر بهره می‌گیرد، مفاهیم را در قالب‌ نمادین منتقل می‌کند و گفتمان مقاومت و معنویت را به تصویر می‌کشد.

در دهه‌های اخیر، بخش قابل توجهی از جامعه جهانی، به ویژه در کشورهای منطقه، ایران را نه از دریچه بیانیه‌های سیاسی، بلکه از منظر آیین‌های مذهبی و فرهنگی آن در محرم می‌شناسند. در چنین بستری، محرم تبدیل به ابزار تعامل فرهنگی و گفت‌وگوی تمدنی شده است؛ ظرفیتی که در بسیاری از تعاملات فرهنگی، جایگزینی برای سازوکارهای رسمی دیپلماتیک محسوب می‌شود.

تعزیه؛ نمایش آیینی ایران در صحنه جهانی

یکی از درخشان‌ترین نمودهای فرهنگی محرم در ایران، آیین تعزیه است؛ هنری که ریشه در سنت‌های شفاهی دارد اما با عناصر نمایشی، موسیقایی، دراماتیک و ادبی عجین شده است. تعزیه در ایران نه‌تنها میراثی ملی، بلکه جهانی است؛ چنانکه در سال ۱۳۸۹ در فهرست میراث‌فرهنگی ناملموس یونسکو به ثبت رسید. امروز، تعزیه در بسیاری از کشورهای جهان، با اقتباس از الگوی ایرانی، به زبان‌های مختلف اجرا می‌شود و بازتابی از هنر آیینی ایرانی در قلمروهای فرهنگی دیگر است.

در شهرهایی چون پاریس، رم، لندن، استانبول و بیروت، تعزیه یا بازآفرینی آن، نه‌تنها مخاطبان ایرانی، بلکه تماشاگران بین‌المللی را جذب کرده است. این نمایش‌ها، ابزارهایی برای معرفی فرهنگ شیعی و روح حماسی عاشورا هستند که در قالب فرم هنری قابل فهم برای دیگر ملت‌ها ارائه می‌شود.

موکب؛ بازتاب سبک زندگی حسینی

موکب‌های ایرانی، به‌ویژه در پیاده‌روی اربعین، یکی دیگر از ظرفیت‌های ملموس دیپلماسی فرهنگی هستند. حضور هزاران موکب‌دار ایرانی در مسیر نجف تا کربلا، صرفاً یک فعالیت خدماتی نیست؛ این موکب‌ها، به ویترین‌هایی از سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی تبدیل شده‌اند؛ سبکی که در آن مهمان‌نوازی، ساده‌زیستی، مهربانی، ادب، پذیرایی و احترام به زائر در بالاترین سطح ممکن قرار دارد.

این موکب‌ها، در میان زائران غیرایرانی نیز بازتاب مثبتی داشته‌اند. در گفتگوهای مردمی، بسیاری از زائران از کشورهای عربی و حتی اروپایی، «موکب‌های ایرانی» را به‌عنوان خاطره‌انگیزترین بخش سفر خود یاد می‌کنند؛ جایی که با فرهنگ، غذا، آداب و رسوم و منش ایرانی آشنا شده‌اند.

بازتاب محرم در رسانه‌های جهانی

در سال‌های اخیر، بازتاب آیین‌های محرم ایران در رسانه‌های بین‌المللی، افزایش چشم‌گیری داشته است. شبکه‌هایی مانند الجزیره، فرانس۲۴، RT و BBC عربی، به‌صورت ویژه به پوشش دسته‌های عزاداری، مراسم نخل‌گردانی، تعزیه و موکب‌ها پرداخته‌اند. در گزارش‌های این رسانه‌ها، ایران به‌عنوان کشوری با فرهنگ مذهبی ریشه‌دار، معنوی و مردمی معرفی می‌شود. این روایت‌ها، در تعارض کامل با تصویرسازی منفی برخی جریان‌های رسانه‌ای غرب از ایران است.

محرم، در چنین بستری، نقش یک «پادروایت فرهنگی» را ایفامی‌کند؛ روایتی که بر عدالت، انسانیت، مقاومت، کرامت و عقلانیت تأکید دارد و چهره‌ای واقعی‌تر، انسانی‌تر و تمدنی‌تر از ایران به جهانیان ارائه می‌کند.

نقش نهادهای فرهنگی ایران در جهانی‌سازی آیین‌های محرم

وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، تلاش کرده است تا آیین‌های عاشورایی را در سطح ملی و بین‌المللی احیا و معرفی کند. از ثبت ملی آیین‌های محلی محرم گرفته تا مشارکت در نمایشگاه‌های فرهنگی خارج از کشور، حضور در هفته‌های فرهنگی، حمایت از مستندسازی آیین‌ها و تقویت گردشگری مذهبی، همه و همه بیانگر یک رویکرد نوین در بهره‌گیری از ظرفیت‌های آیینی برای معرفی ایران فرهنگی است.

همکاری این وزارتخانه با نهادهایی چون سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، دانشگاه‌های هنر و موسسات مردم‌نهاد، زمینه‌ساز شکل‌گیری نگاهی استراتژیک به محرم شده است. چنین نگاهی، محرم را نه‌فقط به‌مثابه یک رویداد مذهبی، بلکه به‌عنوان یک «منبع تمدنی برای دیپلماسی فرهنگی» تلقی می‌کند.

عاشورا، زبان مشترک ملت‌ها برای گفت‌وگوی فرهنگی با ایران

در جهانی که روزبه‌روز مرزهای رسانه‌ای و فرهنگی گسترده‌تر می‌شوند، ملت‌ها برای درک یکدیگر به زبان‌های جدیدی نیاز دارند؛ زبان‌هایی که از دل آیین‌ها، هنرها، اسطوره‌ها و خاطره‌های جمعی برمی‌خیزند. عاشورا، یکی از آن زبان‌های جهانی است؛ زبانی که ایران بیش از هر ملت دیگری به گویش آن مسلط است.

محرم، امروز فرصتی است که ایران از آن برای معرفی خویش به جهان استفاده می‌کند. معرفی نه از طریق سیاست، بلکه از طریق فرهنگ؛ نه از مجرای قدرت سخت، بلکه از طریق قدرت نرم؛ نه با تریبون‌های رسمی، بلکه با صدای طبل، نوحه، اشک، نمایش، هنر و آیین.

در آیینه محرم، جهانیان ایران را می‌بینند؛ ایرانی با چهره‌ای معنوی، مردمی، اهل گفت‌وگو، صاحب تاریخ و پیام‌آور اخلاق. این چهره، سرمایه‌ای فرهنگی برای آینده دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران است؛ سرمایه‌ای که ریشه در کربلا دارد و شاخه‌هایش در دل ملت‌ها روییده است.

انتهای پیام/